Nửa hành trình của Thượng Hội đồng Giám Mục kỳ thứ 16
Giuse Trần Đức Anh, O.P.
Thánh lễ khai mạc
Sau hai năm chuẩn bị, Thượng Hội đồng Giám Mục thế giới kỳ thứ 16 đã được khai mạc trọng thể sáng ngày 4/10, lễ thánh Phanxicô Assisi. Thánh lễ này trùng vào lễ tạ ơn của 21 Hồng Y mới với Đức Thánh Cha, nên số người tham dự càng đông đảo hơn: hơn 300 Hồng Y, Giám mục và linh mục tham dự Thượng Hội đồng Giám Mục này với tư cách là thành viên, hoặc chuyên gia, cùng với hàng trăm linh mục khác, trước sự hiện diện của khoảng 20 ngàn tín hữu.
Trong bài giảng, nhắc đến bối cảnh bài Tin Mừng (Mt 11,25-30) đọc trong Thánh lễ: Chúa Giêsu dâng lời cảm tạ Chúa Cha đã mặc khải Nước Trời cho những người bé mọn, thay vì những người khôn ngoan thông thái, và Chúa mời gọi những ai mệt mỏi và bị áp bức hãy đến cùng Người để được bổ dưỡng, Đức Thánh Cha khai triển hai cái nhìn của Chúa Giêsu: cái nhìn chúc lành và cái nhìn đón tiếp để áp dụng vào cho Giáo Hội nói chung và đặc biệt là Thượng Hội đồng Giám Mục này. Ngài nói:
“Anh chị em, Dân thánh của Chúa đang đứng trước những khó khăn và thách đố đang chờ đợi chúng ta, cái nhìn chúc lành và đón tiếp của Chúa Giêsu ngăn cản chúng ta đừng rơi vào những cám dỗ nguy hiểm, đó là một Giáo Hội cứng nhắc, võ trang chống lại thế giới và ngoái nhìn lại đằng sau: một Giáo Hội nguội lạnh, đầu hàng trước những thời trang của thế gian; một Giáo Hội mệt mỏi, co cụm vào mình.”
“Chúng ta hãy hiệp hành với nhau: khiêm tốn, nhiệt thành và vui tươi. Chúng ta tiến bước theo vết chân thánh Phanxicô Assisi, vị thánh của khó nghèo và an bình, ‘người điên’ của Thiên Chúa”.
Sau cùng, Đức Thánh Cha nhắc nhở rằng Thượng Hội đồng không phải là một nghị viện có những phe khác nhau, nhưng là một nơi ân phúc và hiệp thông. Và Chúa Thánh Linh thường phá tan những mong đợi của chúng ta để kiến tạo cái gì mới mẻ, vượt lên trên những tiên đoán và những thái độ tiêu cực của chúng ta. Chúng ta hãy cởi mở và khẩn cầu Chúa Thánh Linh, là vị giữ vai chính. Chúng ta hãy tiến bước với Chúa trong tín thác và vui tươi”.
Hoạt động 2 tuần qua
Trong hai tuần qua, các thành viên Thượng Hội Đồng đã cứu xét và chia sẻ về 3 phần của tài liệu làm việc: Phần A: “Tiến tới một Giáo Hội hiệp hành. Một kinh nghiệm toàn diện”, tiếp đến là phần B1: “Một sự hiệp thông lan tỏa. Làm thế nào trở thành một dấu chỉ và dụng cụ trọn vẹn hơn về sự kết hiệp với Thiên Chha và hiệp nhất nhân loại?”. Kế đến là phần B2: “Những người đồng trách nhiệm trong sứ mạng: Làm thế nào chia sẻ các hồng ân và nghĩa vụ phụng sự Tin Mừng?”
Các đề tài trên đây đã được Đức Hồng Y Jean-Claude Hollerich, Tổng tường trình viên của Thượng Hội đồng Giám Mục, lần lượt giới thiệu trong 3 phiên khoáng đại, trước khi các tham dự viên chia thành 35 nhóm nhỏ, quây quanh những bàn tròn, bàn luận và chia sẻ. Mỗi nhóm có một tường trình viên đúc kết để trình bày trong các phiên khoáng đại sau đó. Các bản này không được phổ biến, nhưng nộp cho Văn phòng Tổng thư ký Thượng Hội đồng Giám Mục.
Hôm 5/10/2023, ngay trong cuộc họp báo đầu tiên từ khi bắt đầu Thượng Hội đồng Giám Mục thứ 16, Bộ trưởng Bộ truyền thông, ông Paolo Ruffini, cũng là Chủ tịch Ủy ban thông tin của Thượng Hội đồng Giám Mục, kêu gọi giới báo chí hãy “ăn chay” tin tức, vì Giáo Hội đang “dừng lại để lắng nghe”: giống như một tổ chức lớn, Giáo Hội dành một thời điểm thinh lặng trong đức tin, hiệp thông và cầu nguyện.
Trong khi đó, Quy luật của Thượng Hội đồng Giám Mục hiện hành là trong công nghị, các tham dự viên có thể tự do trao đổi với nhau về mọi vấn đề, nhưng để bảo vệ tự do của các tham dự viên đã phát biểu, cần phải kín đáo và không được tiết lộ nội dung các bài tham luận ra bên ngoài.
Trong hơn 10 ngày qua, công việc của Thượng Hội đồng tiến hành tương đối yên hàn, tuy rằng những vấn đề trong phần B1 của Tài liệu làm việc được coi là những “đề tài nóng” như việc đón tiếp và mục vụ, chúc lành cho những người đồng phái, những người ly dị tái hôn, vai trò của phụ nữ trong Giáo Hội, kể cả vấn đề chức phó tế cho phụ nữ, vv.
Ngay trong phiên khoáng đại để giới thiệu các đề tài này cần thảo luận, Đức Hồng Y Hollerich đã nhận xét: “Vài người cho rằng sẽ có căng thẳng gia tăng, nhưng chúng ta không nên sợ vì chúng ta là anh chị em với nhau, cùng đi với nhau”. Lời mời gọi được đưa ra ở đây là “mang lại những câu trả lời cụ thể” và chứng tỏ tình thương của Thiên Chúa, kể cả đối với những người có vẻ đe dọa căn tính của chúng ta”.
Đức Hồng Y Hollerich nhắc lại lời Đức Thánh Cha nhắc nhở trong Đại Hội giới trẻ quốc tế ở Lisbon, Bồ đào nha: “Hãy đón tiếp tất cả, tất cả, tất cả… Tất cả đều được mời gọi tham dự vào Giáo Hội. Chúa Giêsu đã nới rộng tình hiệp thông với tất cả mọi người tội lỗi. Vậy chúng ta có sẵn sàng làm như vậy không? Chúng ta có sẵn sàng thực hiện điều đó với những nhóm chúng ta cảm thấy khó chịu vì lối sống của họ có vẻ đe dọa căn tính của chúng ta hay không?”
Những lo ngại
Trong hai tuần qua, giới báo chí không có được những tin tức chi tiết về sinh hoạt và nội dung các bài phát biểu của các tham dự viên Thượng Hội đồng Giám Mục thứ 16, nhưng cũng có một số khía cạnh được báo chí đặc biệt nói tới.
Sinodalità theo Chính Thống giáo
Trong số các đại biểu các Giáo Hội Kitô anh em được mời tham dự và phát biểu ý kiến tại Thượng Hội đồng Giám mục thứ 16 hiện nay, cũng có Đức Tổng Giám mục Job, đại diện thường trực của Tòa Thượng Phụ Chính Thống Constantinople tại Hội đồng đại kết các Giáo Hội Kitô ở Genève, Thụy Sĩ.
Đức Tổng Giám mục nêu bật sự khác biệt rất lớn giữa từ hiệp hành (sinodalità) của Công Giáo và Chính Thống giáo. Đối với Chính Thống, “Sinodo” – Thượng Hội đồng – là một Hội đồng các Giám mục với thẩm quyền quyết định. “Dưới ánh sáng điều đó, chúng tôi có thể nói rằng Sinodalità, hiệp hành tính, trong Giáo Hội Chính Thống rất khác biệt với định nghĩa mà Thượng Hội đồng hiện nay của Công Giáo dành cho từ này, trong đó các giáo dân cũng có quyền bỏ phiếu như Giám mục”.
Đức Tổng Giám mục cho biết theo tinh thần của các Tông luật (Apostolic Canon), đặc biệt là số 34 của Chính Thống, trong Hội đồng có 1 Giám mục làm đầu và là thành viên của Hội đồng nhưng không có quyền trên Hội đồng, và cũng không bị loại khỏi Hội Đồng. Sự hòa họp được biểu lộ qua sự đồng thuận của Hội Đồng, phản ánh mầu nhiệm Ba Ngôi trong đời sống Thiên Chúa. Đó là cách thức thực thi sự hiệp hành như được mô tả trong Tông Luật và các qui định của Công đồng chung đầu tiên, đã điều hành Giáo Hội Chính Thống qua bao thế kỷ cho đến ngày nay. (CNA 10/10/2023)
Đức Hồng Y Fridolin Ambongo
Về phần Đức Hồng Y Fridolin Ambongo, Tổng Giám mục giáo phận Kinshasa, Congo, Chủ tịch Liên Hội đồng Giám Mục Phi châu và Madagascar (SECAM), ngài cảnh giác các tín hữu đừng mong đợi thái quá nơi Thượng Hội đồng Giám Mục thứ 16 hiện nay.
Trong cuộc gặp gỡ giới báo chí tại Vatican hôm 7/10/2023, Đức Hồng Y Ambongo cũng là thành viên Hội đồng Hồng Y cố vấn của Đức Thánh Cha, nói rằng: “Có nhiều người nghĩ Thượng Hội đồng này mang lại giải pháp cho mọi vấn đề, nhưng không phải như vậy, mà là xác định những phương thức mới để “sống và hoạt động như Giáo Hội, xử lý các vấn đề trong tinh thần hiệp hành”.
Đức Hồng Y kể rằng trước khi lên đường đi dự Thượng Hội đồng, có nhiều người ở Phi châu xin ngài mang về những giải pháp cho các vấn đề liên hệ tới đại lục này, nghĩa là nghèo đói và xung đột. Nhưng đó là những mong đợi thái quá”. (USCCB.org 7/10/2023)
Lo ngại về phương pháp mới tại Thượng Hội đồng Giám Mục
Ngoài ra một số báo chí lo ngại phương pháp mới tại Thượng Hội đồng Giám Mục thứ 16 hiện nay có thể làm cho bản Tường trình Thượng Hội đồng Giám Mục về những vấn đề “nóng bỏng” như chấp nhận những người đồng tính luyến ái, lưỡng tính, truyền chức phó tế cho phụ nữ, bị lệch lạc, không phản ánh sự thật.
Trang mạng “National Catholic Register”, Ký sự Công Giáo quốc gia, ở Mỹ, truyền đi ngày 11/10 nhận xét rằng trong số 364 thành viên có quyền bỏ phiếu của Thượng Hội đồng Giám Mục hiện nay, không phải tất cả đều có cơ may phát biểu rộng rãi về các vấn đề “nóng bỏng” vừa nói. Thực tế là ban tổ chức Thượng Hội đồng chỉ phân chia cho một số thành viên của các nhóm nhỏ thảo luận về các vấn đề đó, sau khi các thành viên cho biết trước đâu là vấn đề họ muốn quan tâm. Phương pháp này có thể làm sai lệnh phúc trình về các vấn đề vừa nói, và từ đó ảnh hưởng tới bản tổng kết các quan điểm vào cuối Thượng Hội đồng.
Khác với các Thượng Hội đồng Giám mục trước đây, trong đó các nghị phụ được phân thành các nhóm khác nhau tùy theo ngôn ngữ, nhưng tất cả đều quan tâm tới cùng những vấn đề. Lần này, 35 nhóm nhỏ không được phân chia theo ngôn ngữ, nhưng được phân theo đề tài, vấn đề mà Thượng Hội đồng bàn tới.
Hôm 11/10/2023, Ban tổ chức Thượng Hội đồng nhấn mạnh rằng mặc dù có sự phân phối các nhóm như vậy, mọi thành viên đều có thể góp ý vào bất kỳ đề tài nào, trong phần phát biểu tự do.
Tuy nhiên, vấn đề là: các nhóm nhỏ, về một đề tài nào đó, trong phúc trình về cuộc họp nhóm của mình có phản ảnh chính xác quan điểm, lập trường của toàn thể Thượng Hội đồng hay không. Với phương pháp này, có thể những nhóm nhỏ về các vấn đề bao gồm người đồng tính luyến ái và nữ phó tế không phản ánh lập trường của toàn thể, nhưng chỉ phản ánh quan điểm của những người muốn cải tổ đạo lý và thực hành của Giáo Hội. (NCR 11/10/2023)
Dầu sao những lo ngại trên đây, xét cho cùng, không đáng lo, vì Thượng Hội đồng Giám Mục của Công Giáo không có quyền quyết định, nhưng chỉ là cơ quan tư vấn, và không phải là một “nghị viện”, như Đức Thánh Cha đã nhiều lần nhắc nhở.
Giuse Trần Đức Anh OP.
